Câu thành ngữ này được giải thích ngắn gọn rằng: Khi mình lời qua tiếng lại với người khác, dù mình chỉ buông lời bóng gió thì cũng phải lường trước rằng đối phương sẽ không kiêng nể mà nặng lời với mình.
“Bấc” có vài ý nghĩa khác nhau như sau:
_ Cây thân cỏ mọc thành cụm ở ven đầm, hồ; thân có lõi xốp và nhẹ
_ Sợi vải được se, quấn thành đoạn để làm tim đèn, bấc đèn
_ Lõi xốp, nhẹ của một số loài cây
Từ “bấc” này hoàn toàn khác với “gió bấc”. Gió bấc là cách nói trại đi (nói chệch âm đi) của gió Bắc, là gió lạnh thổi vào mùa đông.
Từ điển Thành ngữ – Tục ngữ – Ca dao Việt Nam của tác giả Việt Chương viết khác một chút: “Hòn đất ném đi, hòn chì ném lại”, và giải thích rằng “Đất bao giờ cũng nhẹ hơn chì. Ném người một hòn đất mà bị người ném lại một hòn chì, đủ thấy hành động của mình đã chuốc lấy sự lỗ lã, thua thiệt. Ở đời chưa ai dễ chịu thua ai. Mình bắt nạt, hiếp đáp người ta, thì người ta cũng có cách phản ứng lại, thường thì mạnh mẽ, quyết liệt hơn”.
Trước giờ mình quen thuộc với “hòn bấc” hơn “hòn đất”, nên khi bắt gặp câu này trong từ điển của tiền bối Việt Chương thì mình quyết định tìm hiểu xem cách dùng nào phổ biến hơn. Và mình kết luận rằng “hòn bấc” phổ biến hơn, âm đọc lên nghe cũng thú vị nữa, vì “bấc” nghe là cảm thấy nhẹ hơn “đất”, nó sẽ tương phản mạnh mẽ với “chì” ở vế sau.
Câu “Hòn bấc ném đi, hòn chì ném lại” có thể hiểu rộng ra rằng: Trong cuộc sống nên giữ thái độ hòa thuận, đoàn kết. Đối xử với nhau phải khôn khéo, ôn hòa độ lượng, chớ nên đổ thêm dầu vào lửa. Vĩ nhân Mahatma Ganhi cũng có câu mang ý tương tự rằng: “An eye for an eye makes the whole world blind”. Mình mạn phép dịch thoát nghĩa thế này: “Chuyện gì cũng muốn ăn miếng trả miếng thì mối quan hệ sẽ bị hủy hoại rất nhanh chóng”.
Nhường nhịn không có nghĩa là yếu thế. Biết nhường nhịn mới thật sự tỏ ra bản thân là kẻ mạnh, các bạn có nghĩ vậy không?