Cách ăn Tết của người Việt rất đa dạng – đó là điều có thể khẳng định ngay khi ta quan sát cách ăn Tết của người dân Bắc, Trung và Nam bộ. Trong từng vùng này cũng có nhiều hình thái khác nhau, thậm chí trong một xã, một gia đình, cách ăn Tết cũng thay đổi tuỳ theo gia đình và thời gian. Chính vì vậy mà đối với người Việt, ăn Tết là một cách kết nối với truyền thống văn hoá của dân tộc, đồng thời cũng linh hoạt tiếp biến một cách sinh động.
Nhà nghiên cứu văn hoá Tử Yếng Lương Hoài Trọng Tính đã chia sẻ như thế trong buổi giao lưu trò chuyện với chủ đề “TẾT NAM KỲ LÀ LẠ!”, do Bá Tân – Sách cũ thư viện phối hợp với Đoàn TNCS Hồ Chí Minh Tp. Thủ Đức và Hội LHTN Việt Nam Tp. Thủ Đức tổ chức vào lúc 09 giờ sáng, chủ nhật, ngày 12/01/2025 tại Đường sách Tp. Thủ Đức.
Xuân Nam Kỳ Có Chi Là Lạ!
Trong dịp này, tác giả Tử Yếng Lương Hoài Trọng Tính cũng ra mắt cuốn sách mới nhất của mình, có tên là “Xuân Nam Kỳ Có Chi Là Lạ!” Cuốn sách này là hiệp tuyển các bài bàn luận, bài cảm nghĩ, bài văn, v.v. về ngày Tết được đăng trên một số tờ báo như Nông cổ mín đàm, Lục tỉnh tân văn, An Hà nhựt báo, Trung lập báo, Nhựt tân báo, Đông Pháp thời báo, v.v.. Như trong phần Phi lộ có ghi, hiệp tuyển này “nhằm gửi đến quý bạn đọc thêm các góc nhìn về việc cư xử của những nhà văn, ký giả xưa đối với Tết”, cụ thể là trong giai đoạn 1900-1945.
Khi được hỏi là trong bối cảnh toàn cầu hoá, xã hội đòi hỏi sự hội nhập cao và nhất là với tốc độ phát triển rất nhanh như hiện nay, thì tại sao người Việt thế kỷ 21 còn cần phải đọc lại những gì đã diễn ra quá lâu trước kia. Tác giả Tử Yếng đã chia sẻ rằng, tuy những gì được nhắc đến trong các bài báo được hiệp tuyển trong sách là những chuyện đã diễn ra cách đây một thế kỷ nhưng không vì thế mà chúng cũ kỹ, lỗi thời; trái lại tất cả đều rất sống động, thậm chí nhiều vấn đề được đặt ra khi ấy vẫn còn được nhắc đi nhắc lại trong thời này.
Bên cạnh đó, “ôn cố tri tân” chính là tinh thần lõi của những câu chuyện này. Thomas Friedman trong cuốn “Thế giới phẳng” đã khẳng định giữa một thế giới đang bị san phẳng thì chỉ có văn hoá mới là thứ sẽ giữ cho mỗi cá nhân, mỗi cộng đồng, mỗi dân tộc vẫn còn là chính mình. Do đó, “ôn cố” là tìm lại những gì là hay ho và tinh tuý trong những phong tục dân tộc, và “tri tân” sẽ là biết ứng xử thế nào giữa những đổi thay của nếp sống hiện đại. Cứ theo tinh thần này thì việc nhắc lại, kể lại những phong tục ngày Tết mới có ý nghĩa!
Người Nam Bộ Ăn Tết Có Chi Là Lạ!
Nếu nói người Nam bộ ăn Tết có chi là lạ là ta đang đặt cách ăn Tết của người dân vùng này trong sự đối chiếu với cách ăn Tết của người dân Bắc và Trung bộ. Và thực tế là như thế, mặc cho có những tương đồng thì cách ăn Tết của vùng Bắc và Nam vẫn có nhiều khác biệt. Trong buổi trò chuyện “TẾT NAM KỲ LÀ LẠ!”, diễn giả Tử Yếng và các khách tham dự đã cùng nhau nhắc lại và tìm hiểu kỹ thêm một số đặc nét trong việc ăn Tết của người dân Nam bộ.
Buổi trò chuyện đã lần lượt rảo qua vài phong tục, chẳng hạn như sự xuất hiện của bánh tét trong cái Tết của người Nam bộ, việc người phía Nam trưng cây mai thay vì cây đào như phía Bắc, mâm ngũ quả, tục dựng nêu, các tục cúng tổ tiên và cúng ông Táo. Khi giải thích nhiều tục ăn Tết kể trên, diễn giả Tử Yếng cũng lưu ý ra mấy điểm quan trọng để khách tham dự hiểu rõ hơn về bản chất tục ăn Tết.
Điểm thứ nhất là những gì được chọn làm món ăn, món cúng, món trưng bày trong dịp Tết đều gắn liền với nếp sống nông nghiệp của người Việt mình. Đó như là một lời tạ ơn đối với trời vì một năm qua trời đã thương cho mùa màng được thuận lợi, cũng như cầu mong năm tới cũng được an ổn.
Bên cạnh đó, điểm thứ hai có thể kể đến là các sản vật được chọn đều có tên gọi đồng âm với những từ chỉ đến phước lộc. Chẳng hạn như quất hay bưởi có chữ Hán là kiết, đồng âm với cát; cá gọi là ngư, đồng âm với dư. Hiện tượng đồng âm đầy thú vị này còn thể hiện qua việc kiêng cữ, chẳng hạn như sẽ có gia đình kiêng trưng trái cam (do đồng âm với cam chịu), hoa ly (do đồng âm với ly biệt).
Mọi thứ đúng là lạ, nhưng lại thông truyền rất nhiều mong ước của người Việt cho một năm mới hanh thông và hạnh phúc!